Czym jest Ayahuasca?

    Ayahuasca, znana rdzennym mieszkańcom Amazonii, przez długi czas nieznana była społeczeństwom zachodnim. Popularność zdobyła jako element obrzędów brazylijskich synkretycznych ruchów religijnych. W ten sposób rozprzestrzeniła się na Stany Zjednoczone, Europę i cały świat. Choć nie do końca jeszcze zbadana, stanowić może obiecujący środek w terapii depresji.

    Ayahuasca to napój z amazońskich roślin o działaniu psychodelicznym. W języku keczua określana jest mianem „liany dusz”, „pnącza dusz”. W zależności od tradycji, znana również jako hoasca, daime, huaraca, caapi, natema, yage czy też „babcia”.

 Napar powstaje przez gotowanie przez 10 godzin rozdrobnionych pnączy rośliny Banisteriopsis caapi z inną rośliną, najczęściej chacruną (Psychotria viridis). Kobiety zbierają liście chacruny, które zawierają dużą ilość alkaloidu N,N-dimetylotryptaminy (DMT). 

Według tradycji ten składnik „lunarny” przynosi „światło”, czyli wizje. Natomiast mężczyźni zbierają korę rośliny Banisteriopsis caapi. Zawiera ona alkaloidy β-karbolinowe: harminę, harmalinę i tetrahydroharminę (THH). Ten męski składnik „solarny” decyduje o „mocy” wywaru.

                                                 Działanie Ayahuaski: DMT

   Ayahuasca jest jedynym tradycyjnie stosowanym psychodelikiem, w którym składniki hamujące enzymy zawarte w jednej roślinie (β-karboliny) są używane w celu ułatwienia doustnego działania psychoaktywnych składników w innej roślinie (DMT). Aktywność psychotropowa ayahuaski polega na obwodowej inaktywacji MAO przez β-karboliny zawarte w mieszaninie.

   Serotonina (5-hydroksytyptamina, 5-HT) jest neuroprzekaźnikiem obecnym w komórkach układu pokarmowego, nerwowego i płytkach krwi (trombocytach). Jej prekursorem jest aminokwas, L-tryptofan. Jest więc pochodną tryptaminy, podobnie jak silny alkaloid DMT.

   Serotonina (a także DMT) jest metabolizowana przez enzym monoaminooksydazę (MAO). Badania wykazały podwyższenie poziomu serotoniny w płytkach krwi po podaniu ayahuaski. Poziom serotoniny wzrasta również po zastosowaniu leków przeciwdepresyjnych.

  Monoaminooksydaza (MAO) jest enzymem, który odpowiada za deaminację oksydacyjną czyli eliminację m.in. serotoniny. β-karboliny działają selektywnie wobec MAO-A (występującej w tkance nerwowej) w porównaniu z MAO-B (w tkankach nienerwowych).

   Wiąże się to z ich wysokim powinowactwem do MAO w mózgu w porównaniu z MAO z wątroby. Uważa się, że ten mechanizm odpowiada za główne działanie uspokajające dużych dawek β-karbolin. Mogą one zwiększać poziom monoamin (serotoniny, dopaminy i noradrenaliny) w mózgu.

   Hamowanie MAO w tkankach peryferyjnych chroni psychoaktywną DMT w naparze przed pierwszym etapem degradacji w jelicie i wątrobie, a tym samym czyni go aktywnym po podaniu doustnym. Ułatwia to dotarcie DMT do układu krążenia. To z kolei umożliwia dotarcie DMT do miejsca działania w ośrodkowym układzie nerwowym w nienaruszonej postaci, dając efekty psychodeliczne.

                                        Działanie Ayahuaski: β-karboliny

   β-karboliny to odwracalne inhibitory monoaminooksydazy (IMAO). Spośród alkaloidów harmala głównym inhibitorem MAO jest harmina. Badania na zwierzętach wykazały również działanie przeciwdepresyjne harminy po podaniu podjęzykowym.

 Stwierdzono również, że po 7 dniach od podania tego alkaloidu nastąpiło odwrócenie anhedonii, objawu depresji wynikającej z przewlekłego stresu. Harmalina występuje w napoju w śladowych ilościach. THH, druga pod względem ilości β-karbolina w napoju, działa również jako IMAO. Może zatem wydłużać okres półtrwania DMT poprzez blokowanie jego wychwytu wewnątrzneuronowego, a tym samym jego inaktywację przez MAO.

  Głównym zadaniem THH jest jednak słabe blokowanie wychwytu serotoniny do neuronu. Powoduje to większą dostępność serotoniny w synapsie. Jest to podstawowy mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych stosowanych w praktyce klinicznej.

  Serotonina może osłabiać subiektywne skutki doustnego spożycia DMT poprzez konkurowanie z nim o miejsca receptorów postsynaptycznych.

                             Wpływ Ayahuaski na receptory serotoninowe

  Substancje psychodeliczne nazywane są również halucynogenami serotoninergicznymi, gdyż wpływają przede wszystkim na receptory serotoninowe (5-HT). DMT jest agonistą receptorów serotoninowych o działaniu halucynogennym i glutaminergicznym.

 Stymuluje więc receptory odpowiedzialne za działanie przeciwdepresyjne i przeciwlękowe. W obrębie mózgu, w korze ruchowej lub przedczołowej, występują neurony piramidowe. To głównie na tych neuronach występuje receptor 5-HT2A odpowiedzialny za działanie psychodeliczne. Gdy substancja halucynogenna pobudza ten receptor, uwalnia się glutaminian z komórek piramidowych kory. 

  Glutaminian stanowi główny neuroprzekaźnik pobudzający, zapewniający prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Odpowiada on za pamięć i zdolność uczenia się. Wyższe stężenie DMT w mózgu zwiększa transmisję glutaminergiczną i powoduje większą aktywność glutaminergiczną.

   W sytuacji gdy do synaps oraz poza synapsy wydzielany jest glutaminian w nadmiernych ilościach, może dojść do stresu oksydacyjnego i uszkodzenia komórek nerwowych. Substancje psychodeliczne aktywujące ten neuroprzekaźnik mogą mieć więc potencjał toksyczny. Stąd wynika ostrożność w ich stosowaniu.

   Z nadmiernym wydzielaniem glutaminianu związany jest stres, jeden z czynników wywołujących depresję. Choć etiologia depresji nie została jeszcze do końca poznana, leczenie tego zaburzenia bazuje na regulacji poziomu neuroprzekaźników, takich jak glutaminian, serotonina i dopamina.

   Odpowiadają one za wiele funkcji mózgu, w tym za regulację nastroju. Istnieją pewne przesłanki, że psychodeliki mogą przywracać właściwą budowę całych sieci neuronalnych, które uległy „zubożeniu” w depresji. To może tłumaczyć zmiany przekonań, nabytych w toku życia schematów myślenia, otwarcie się na świat obserwowane po zastosowaniu psychodelików. 

   Większa aktywność mózgu, neurogeneza oraz plastyczność neuronalna mogą wyjaśniać długotrwałe efekty przeciwdepresyjne wytwarzane przez substancje psychodeliczne.

                        Potencjał Ayahuaski w leczeniu depresji i uzależnień

   U osób pijących ten napar stwierdzono długotrwały wzrost gęstości receptorów (wychwytu serotoniny) — miejsc wiązania citalopramu [6].

   Citalopram to lek przeciwdepresyjny i przeciwlękowy. Działa jako selektywny i silny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny. Jego długotrwałe stosowanie nie wywołuje tolerancji na hamowanie wychwytu serotoniny. Badania na szczurach wykazały, że przewlekłe stosowanie inhibitorów wychwytu 5-HT zmniejsza zarówno gęstość miejsc wiązania, jak i RNA transportera serotoniny u szczurów.

   Wzrost gęstości miejsc wiązania dla miejsca pobierania w ludzkich płytkach krwi był skorelowany ze starością, a także ciemną fazą cyklu dobowego u królików. Być może wzrost miejsc wychwytu 5-HT (wzrost poziomu serotoniny) u osób starszych jest związany z naturalnym przebiegiem zaniku neuronów. Możliwe też, że pewna grupa osób posiada naturalne predyspozycje do wysokich gęstości receptorów

  Możliwe jest, że β-karboliny są powiązane z etiologią alkoholizmu.Badania obejmujące sześciotygodniowy cykl codziennego podawania THH wykazały wzrost gęstości centralnych receptorów serotoninowych w korze przedczołowej mózgu.

   Odstawienie THH spowodowało stopniowy jej powrót do poprzedniego poziomu w ciągu kilku tygodni. Stwierdzono, że poważny deficyt miejsc wychwytu serotoniny w korze czołowej jest skorelowany z agresywnymi zaburzeniami u alkoholików.

   Jeśli więc THH jest w stanie specyficznie odwrócić ten deficyt, może mieć zastosowanie w leczeniu tego zespołu

                                             Ayahuasca — wyniki badań

  Pierwszym badaniem oceniającym długotrwały wpływ ayahuaski na organizm był tzw. „Projekt Hoasca”. Przeprowadzili go w latach 1991-1996 naukowcy z Brazylii, Stanów Zjednoczonych i Finlandii. Grupą badaną byli członkowie największego brazylijskiego kościoła ayahuaskowego — União do Vegetal (UDV). Stosowali oni ayahuaskę regularnie, co najmniej raz na dwa tygodnie.

  U części badanych zdiagnozowano wcześniej poważne zaburzenia depresyjne i fobiczne zaburzenia lękowe. Wielu borykało się z problemami związanymi z nadużywaniem alkoholu i przemocą, jak również zażywaniem narkotyków (kokainy, amfetaminy).

   Okazało się, że zarówno wspierające środowisko społeczne, jak i udział w rytualnym spożywaniu ayahuaski miało pozytywny i długoterminowy wpływ na zdrowie. Nastąpiła u nich poprawa zdrowia psychicznego i fizycznego, jak również znaczna poprawa w kontaktach interpersonalnych, zawodowych i rodzinnych.

  Świadczą o tym wyniki, jakie uzyskała grupa UDV w porównaniu z grupą kontrolną. U tej pierwszej zaobserwowano niższy poziom depresji, a także wyższy poziom ugodowości, otwartości, opanowania, zdyscyplinowania, optymizmu i uważności.

   Stwierdzono również pozytywny wpływ ayahuaski na nastrój, większą zdolność do patrzenia z dystansem na własne myśli i emocje. Większość zaprzestała spożywania alkoholu, tytoniu i narkotyków (z wyjątkiem konopi indyjskich). Uzyskała też lepsze wyniki w testach pamięci krótkotrwałej i koncentracji

                                                            Działanie

  Napój z ayahuaski ma mocno gorzki smak. Działanie obserwuje się po 30-40 minutach, a maksimum osiąga po około 2 godzinach i zanika po 6.

   Badania farmakokinetyczne wykazały, ze wysokie stężenie alkaloidów w osoczu (zwłaszcza DMT) wiąże się z maksymalnym czasem psychoaktywności oraz silniejszymi efektami subiektywnymi. Ponadto, porównywalne poziomy DMT w osoczu podawanego pozajelitowo dały wyraźniejsze efekty niż te odnotowane po podaniu doustnym napoju.

   Szybkie podanie wywołuje przejściowy stan zmienionej świadomości, w tym pobudzenie wzrokowe i słuchowe, synestezje, introspekcje psychologiczne. Towarzyszy temu duży rozrzut w uczuciach (od smutku do euforii), poczucie oświecenia i wdzięczności.

  Ayahuasca powoduje wzrost ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi, wzrost tętna, wahania liczby oddechów na minutę, rozszerzenie źrenic, nudności, wymioty. 

  Gwałtowny wzrost poziomu hormonów: kortyzolu, hormonu wzrostu i prolaktyny jest odpowiedzią na podanie DMT typową dla agonistów serotoninergicznych.

   Zadaniem dopaminy w przednim płacie przysadki mózgowej jest hamowanie uwalniania prolaktyny. Odnotowany wzrost poziomu prolaktyny sugeruje spadek poziomu dopaminy w tej strukturze

                            Minimalizacja szkód i maksymalizacja korzyści

  Redukcja objawów depresyjnych i lękowych po jednorazowym podaniu pojawia się po 80 minutach i utrzymuje się do 21 dni po spożyciu. Ayahuasca wydaje się być skuteczna w leczeniu nawracającego zaburzenia depresyjnego.

   Pożądane efekty przeciwdepresyjne uzyskuje się również po podaniu niższych dawek, poniżej progu psychodelicznego (tj. nie powodującego doświadczenia psychodelicznego, tzw. tripu). Ilości β-karbolin obecnych w typowej dawce ayahuaski znacznie przekraczają próg aktywności jako IMAO.

  Ayahuasca jest szybko działającym środkiem przeciwdepresyjnym. Jej składniki działają natychmiast po spożyciu (zarówno DMT, jak i β-karboliny to alkaloidy krótko działające).

   Może mieć znaczenie w leczeniu depresji lekoopornej, zaburzeń osobowości, w radzeniu sobie z traumą. Stosowana przez długi czas może mieć pozytywny wpływ na zapobieganie depresji i napadów paniki.

   Z obserwacji wynika, ze ayahuasca nie wpływa na jakość snu, hamuje i skraca czas trwania fazy REM. Tak samo działają leki przeciwdepresyjne.

                                                   Status prawny

  Choć w Stanach Zjednoczonych wzrasta rekreacyjne i religijne wykorzystanie ayahuaski, a popularność zdobywa „turystyka ayahuaskowa” w Amazonii, stan prawny roślin źródłowych pozostaje niejasny.

   W świecie zachodnim ayahuasca jest wciąż trudno dostępna ze względu na fakt, że widnieje w rejestrze substancji kontrolowanych.

   Jedynie rząd Brazylii zatwierdził jej rytualne stosowanie w kontekście praktyk religijnych.

   W pozostałych krajach prawny status quo chciały zmienić spory dotyczące poszanowania wolności religijnej. Bezskutecznie.

  W Polsce zasady i tryb postępowania w zakresie przeciwdziałania narkomanii określa Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii wraz z późniejszymi zmianami. 

  W związku z zaistniałym problemem dostępności w 2008 roku tzw. „dopalaczy” w naszym kraju, wprowadzono do ustawy podczas nowelizacji 20 marca 2009 roku listę substancji roślinnych. Wśród nich wymieniono gatunki Banisteriopsis caapi oraz Psychotria viridis służące do produkcji ayahuaski.